Op de persconferentie over het Coronavirus die landelijk live werd uitgezonden zei Rutte : “Met 50 procent van de kennis, moeten we 100 procent van de besluiten nemen.” Dat maakt dit tot een fascinerende tijd. Niet alleen dat we besluiten moeten nemen terwijl we niet genoeg weten, maar ook dat de premier dat eerlijk zegt. Maar de vraag blijft: hoe je dan besluiten neemt op basis van 50 procent van de kennis. Het is overigens een standaardvraag bij sollicitaties: geef een voorbeeld hoe je een besluit nam terwijl je niet alles wist? Mooie vraag, moeilijk antwoord.
Meestal zal het antwoord zijn: neem de tijd om informatie alsnog te verzamelen en geef prioriteit welke informatie het meest noodzakelijk is. Maar in dit geval was bekend dat veel van de noodzakelijke informatie nog niet bekend is.
De start is DOUW:
- Doelen stellen
- Opties benoemen
- Uitkomsten weergeven
- Waarschijnlijkheid zoeken
Zo had het kabinet verschillende doelen. Je kunt de gezondheid voor alles voorop stellen. Alles en iedereen in quarantaine voorkomt besmetting. Maar er moet eten zijn, er moet geld verdiend worden, mensen kunnen moeilijk zonder gezelschap. De economie en het welzijn speelt dus ook een rol.
Dan kijk je naar je opties. Je kunt adviseren, je kunt richtlijnen geven, je kunt verplichtingen opleggen en afdwingen. Niet alle opties zijn reëel. Zo moet je beslissing als legitiem worden ervaren. Na de Mexicaanse griep H1N1 in 2009 werd er veel kritiek geleverd omdat Nederland teveel Tamiflu had besteld. Let wel: in Mexico was in 2009 de noodtoestand uitgeroepen en waren scholen en openbare gebouwen gesloten. In Nederland was overwogen de schoolvakantie te verlengen, maar dit is uiteindelijk niet gebeurd.
Als je iets doet, kun je dan iets zeggen over de uitkomsten? En zijn die acceptabel? Daarbij speelt uiteraard ook de waarschijnlijkheid.
Achteraf gezien is het een stuk makkelijker. Maar nu is er veel meer kennis die toen niet beschikbaar was. Hoe pak je zo’n beslissing dan aan?
1. No regretmaatregelen. Het gemakkelijkst is het nemen van beslissingen die je later niet hoeft te betreuren. Adviezen om de handen te wassen en in de mouw te hoesten zijn niet kostbaar en helpen enorm. Ook het advies om thuis te blijven als je koorts hebt is zo’n no-regret maatregel.
2. Bouwen op reputatie. Je moet niet vergeten dat je op dat moment van verschillende kanten verschillende adviezen krijgt. Iedereen heeft een eigen belang en kijkt daardoor op zijn eigen manier. Zo kijken mensen die erg bang zijn voor de 5G technologie naar Wuhan als het centrum waar 5G werd uitgetest. Die zien dus direct een verband tussen 5G en corona en waarschuwen. Kijk je naar de reputatie van de mensen die waarschuwen, dan zal je het advies van Jaap van Dissel van het RIVM en Roel Countinho serieuzer nemen dan van Janet Ossebaard die vooral bekend is van haar niet aflatende energie om aan te tonen dat graancirkels gemaakt worden door buitenaardse bezoekers en nu waarschuwt voor 5G. Kijk dus naar de kennis en reputatie.
3. Bouwen op statistische kansen. Als je besluiten neemt die verder gaan dan no regretmaatregelen, moet je kijken naar kansen. Hoe groot is de kans dat dit een ramp wordt? Maar ook: als dit een ramp wordt, hoe groot is dan de kans dat dit leidt tot onherstelbare schade voor Nederland. Een neerstortende asteroide kan de mensheid wegvagen, dat is een echte ramp. De inslag van een asteroïde van 10 kilometer diameter ligt intussen al 65 miljoen jaar achter ons, maar heeft toen waarschijnlijk wel voor het uitsterven van de dinosaurus gezorgd. De kans is te klein en de opties om je er nu op voor te bereiden zijn te kostbaar. Maar bereid je niet alleen voor op het meest waarschijnlijke. Per mogelijkheid zoek je een balans tussen kosten en mogelijke baten.
Pas bij statistiek altijd op voor schijncorrelaties. In gebieden waar veel ooievaars wonen worden veel kinderen geboren. In Denemarken is ooit vastgesteld dat in regio’s waar veel ooievaren leefden het geboortecijfer hoger was. Maar op het platteland wonen nu eenmaal meer traditionele mensen met traditioneel grotere gezinnen. Rokers krijgen longkanker, zij raken ook het vaakst sigarettenpakjes aan, toch is het niet de verpakking die hen longkanker geeft.
4. Niet blijven zoeken naar het beste besluit. Dit is altijd een moeilijke. Als je veel niet weet, ben je geneigd door te zoeken totdat je wel informatie hebt. Maar zelfs als veel informatie wel bekend is, is dit een valkuil. Noem dit het optimale besluit.
Na elk besluit past het om te evalueren. Dat is zeker bij besluiten genomen zonder dat je genoeg informatie hebt aan te bevelen. Besluiten kunnen dan bijgesteld worden als blijkt dat er nieuwe informatie is die reden geeft het besluit te veranderen.
Als het kabinet op 14 februari een intelligente lock down had afgekondigd kon er een opstand opstaan. Bedenk dat er nergens in Europa een lock down was. Ook was de ervaring met de Mexicaanse griep bekend en werd Ab Osterhaus verketterd omdat hij de aankoop van Tamiflu had geadviseerd. Let wel: toen was de eerste patiënt al in Italië. Maar er waren daar nog geen uitbraken (pas op 21 februari zagen ze een cluster van uitbraken).
Op dat moment was het RIVM nog wat te gemakkelijk
en het RIVM nam nog teveel voor waar aan
Later werd het RIVM voorzichtiger in de communicatie. Het RIVM geeft op twitter veel informatie en terugkijkend zie je dat ze van het begin af aan hebben gewaarschuwd om handen te wassen en in de elleboog te hoesten. Maar daar slopen ook wel wat adviezen in die te stellig of te geruststellend waren. Zo werd in het begin gesteld dat je zonder verschijnselen niet besmettelijk was (zie boven) terwijl men daar nu voorzichtiger over is. Maar ik vrees dat het vertrouwen in het RIVM wel een deuk kreeg.
Bedenk dat leiders bij crisis het voordeel van de twijfel krijgen. Bij de evaluatie slaat de wijsheid achteraf hen in het gezicht.
Maar je moet bedenken dat adviezen met mitsen en maren en voorbehouden, minder goed landen bij mensen die zekerheid zoeken. Zo komen we op een belangrijk advies bij besluiten in onzekerheid:
Wat je niet moet doen.
Als veel informatie niet bekend is, wantrouw dan mensen die stellig zeggen het wel te weten.
Op het moment dat je twijfelt, ben je beinvloedbaar door mensen die heel stellig overkomen. Iemand die stellig is en niet twijfelt en een heldere koers schetst is nog overtuigender dan anders, dan neig je ernaar hem (meestal is het een man) gelijk te geven. Dan moet je oppassen voor het Dunning Kruger effect. Volgens Dunning en Kruger leidt incompetentie op een bepaald terrein er gemakkelijk toe dat we onszelf op dat gebied overschatten en anderen juist onderschatten. Door het gebrek aan kennis hebben we domweg niet in de gaten hoe weinig we weten. Salon.com noemde om die reden Trump “an almost perfect living, breathing example of the Dunning-Kruger effect”.
In de NRC gaf Ben Tiggelaar daarom dit gezond verstand-advies : “iets beter opletten wanneer de weifelende wetenschapper het woord neemt. Juist zij die zeggen: ik weet hier eigenlijk niet zoveel van, weten waarschijnlijk waarover ze praten.” Misschien een mooi advies aan mensen die zich nu zo vastgrijpen aan complottheorieën.
Vergeet niet ook te kijken naar Bescheiden besluiten: werkende weg steeds beter besluiten. Dat is terug te vinden in de werkwijze van het kabinet.
P.s. lees ook de blog over wicked problems en varen op zicht